Monumentenstatus voor fabrieksgebouwen ENCI, Maastricht

Op het terrein van de voormalige cementfabriek ENCI in Maastricht zijn 5 rijksmonumenten en 18 gemeentelijke monumenten aagewezen. De grootste aanwijzing in Nederland sinds tien jaar benadrukt het uitzonderlijke cultuurhistorische belang van de iconische gebouwen.

Tot de ‘nieuwe’ rijksmonumenten op het ENCI-terrein behoren het hoofdkantoor, de grondstoffenhal en Oven 8. Op de lijst van gemeentelijke monumenten komen onder meer de voormalige directeurswoning, de slakdrogerij, de centrale werkplaats en de hoogovencementmolen.

Ontwikkelingen

Bij de toekenning op woensdag 16 april werden ook de eerste ontwikkelingen voor het ENCI-terrein gepresenteerd. Bestaande en unieke fabriekspanden, waarvan een groot deel monumentaal, worden herbestemd voor culturele, commerciële en woonfuncties. Deze beoogde herbestemming biedt de kans om het erfgoed te behouden en tegelijkertijd het gebied nieuw leven in te blazen.

Tijdens de ceremonie overhandigde directeur Susan Lammers van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) het eerste monumentenschildje aan Harry van der Hoorn, eigenaar van het voormalige fabrieksterrein.

Lammers beschouwt het ENCI-terrein als een cruciaal onderdeel van de vaderlandse industriële geschiedenis en als symbool van Nederlands innovatie en wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. “Deze toekenning weerspiegelt niet alleen de erfgoedwaarde van de voormalige cementfabriek, maar markeert ook een nieuw tijdperk in de ontwikkeling van het terrein”, sprak de RCE-directeur. “Met in totaal 23 monumenten vormt dit erfgoed de basis voor een duurzame gebiedsontwikkeling”.

Volgens Van der Hoorn is het zijn ambitie om het oorspronkelijke ‘rauwe’ karakter van het terrein te behouden. Opdat de unieke geschiedenis zichtbaar blijft en als inspiratiebron dient voor toekomstige ontwikkelingen op het gebied van werken, wonen, leven, recreëren, innovatie en onderwijs. “Van industrieel erfgoed naar een bruisende toekomst”.

Gered van sloop

Wethouder Frans Bastiaens (Cultureel Erfgoed) is trots dat Maastricht als tweede cultuurstad van Nederland nu 23 monumenten rijker is. “Ons erfgoed vormt mede onze identiteit én de toekomst van dit unieke ENCI-gebied. De monumentale fundamenten van gisteren zijn de voedingsbodem voor de creatieve en duurzame bedrijvigheid van morgen”, aldus Bastiaens, die het opmerkelijk vindt dat een toekomstvisie uit 2010 nog voorstelde dat het Oven 8-complex, dat ongeveer een derde van het ENCI-terrein beslaat, gesloopt zou moeten worden.

“Dankzij de inbreng van onder andere de Rijksbouwmeester, de landelijke Commissie Herbestemming Monumenten en de Bond Heemschut is de bescherming van dit bijzondere industriële erfgoed sindsdien op de agenda gekomen. Een en ander heeft geleid tot een intensieve en constructieve samenwerking tussen verschillende overheden (het rijk, de provincie Limburg en de gemeente Maastricht), erfgoedorganisaties en de eigenaar van het terrein”.

Als het ENCI-terrein een plek voor wonen en werken wordt, is cultuur essentieel. De ENCI moet fungeren als culturele trekpleister. Het huidige AINSI-theater wordt al gewaardeerd, maar ook de Slakhal, waar vroeger hoogovenslak werd gedroogd, zal volgens het ontwikkelteam ENCI Maastricht uitgroeien tot een dynamisch trefpunt waar verleden en toekomst samensmelten.

“Het monument zou een prachtig decor bieden voor bijvoorbeeld een ENCI Museum en ruimte voor kleinschalige programmering. We moedigen experimenten en talentontwikkeling aan, passend bij de atypische en inspirerende ENCI-omgeving”, zegt Ivan Roos die namens het ontwikkelteam de invulling van de eerste gebouwen presenteerde. Doel is ook om de Slakhal te gebruiken als onderkomen voor verschillende culturele instellingen. Zo zijn gesprekken gaande met het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg (SHCL), een erfgoedcentrum dat zich richt op de sociaaleconomische en culturele geschiedenis van Limburg.

De Grondstoffenhal

Een van de markante gebouwen dat als rijksmonument is erkend, is de Grondstoffenhal inclusief haar transportbanden, transporteurs en een kraan op de Maaskade. Deze indrukwekkende hal, met een lengte van maar liefst 340 meter, werd gebruikt voor het opslaan van grondstoffen die nodig waren voor de cementproductie.

Een deel van de Grondstoffenhal vormt straks de nieuwe entree van het ENCI-gebied, waardoor het terrein dat tot nu toe afgesloten is, toegankelijk wordt voor het publiek. Ook hier is ruimte voor culturele activiteiten. Daarnaast zijn er plannen om de Grondstoffenhal te transformeren naar een locatie voor woningen en bedrijven.

Oven 8

Een andere beoogde ontwikkeling die werd toegelicht, is de ENCI Energie Hub. Water wordt ingezet om het terrein klimaatbestendig te maken. De hub zal overtollig water uit de groeve hergebruiken als proceswater voor bedrijven, wat bijdraagt aan een circulaire waterhuishouding in het gebied.

Open wateropslagplaatsen op het voormalige fabrieksterrein worden ingezet om bij hevige regenval water op te vangen en zo overlast voor de riolering te voorkomen. Elektriciteit wordt opgewekt met waterkracht en zonnepanelen en opgeslagen in batterijen. Daarnaast wordt onderzocht of het mogelijk is om op termijn biogas te produceren uit biomassa uit het natuurgebied. Dat kan dan worden gebruikt in de productieprocessen op het terrein. Onder andere de Klinkerhal als onderdeel van het iconische rijksmonument Oven 8 zal hieraan bijdragen.

Waardevolle samenwerking

De gemeente Maastricht, de provincie Limburg, het rijk en de eigenaar van het voormalige fabrieksterrein ENCI Maastricht benadrukten ‘de waardevolle samenwerking’. Het feit dat zij op dezelfde dag zowel de rijksmonumenten als de gemeentelijke monumenten kunnen beschermen markeert huns inziens een belangrijke stap in het behoud van historisch erfgoed in de regio Maastricht.